04- THIỆN XẢO TRẠCH PHÁP TÁC Ý KHI TU TẬP ĐỊNH NIỆM HƠI THỞ

 

04- THIỆN XẢO TRẠCH PHÁP TÁC Ý KHI TU TẬP ĐỊNH NIỆM HƠI THỞ

(00:00) Trưởng lão: Những cái bài này Thầy ghi trong khi Thầy mới về đây tu tập về phương pháp Nguyên Thủy. Thầy đã ghi lại những bài này khi Thầy nghiên cứu về kinh sách Nguyên Thủy. Nó rất lâu, chứ không phải mới đây. Trong khi Thầy tu chưa xong, Thầy đã ghi lại thì từ những ngày đó tới bây giờ Thầy còn giữ lại kỷ niệm trong những tập sách, những tập vở này.

Thầy ghi như vậy rất kỹ. Thầy tu tập như thế nào, để Thầy có kết quả như hôm nay.

Cho nên Thầy biết Định Niệm Hơi Thở gồm 18 đề mục hoặc là vô lượng đề mục. Tùy theo tâm trạng mà chúng ta đặt những câu tác ý để trở thành pháp của Hơi Thở chúng ta tu. Nương vào hơi thở mà trạch pháp ra. Cho nên có thể nói rằng nó có vô lượng phương pháp tác ý mà ở trong Định Niệm Hơi Thở thì đức Phật nêu ra cho chúng ta biết một cái số đề mục để chúng ta tu tập thôi.

Nhưng sự thật ra thì nó rất nhiều. Thí dụ như bây giờ trong tâm chúng ta tham ăn. Nó còn thích ăn thì nó thấy còn đói bụng. Nó còn thấy món ăn ngon nó thích, chúng ta muốn nó nhàm chán cái thích ăn đi, thì chúng ta phải tác ý. Về vấn đề cho nó nhàm chán thực phẩm là những món ăn bất tịnh: “Cái tâm không được tham ăn nữa, phải nhàm chán”. Đó là mình tác ý một câu, mình sẽ hít vô, thở ra; rồi mình lại tác ý một câu như vậy…​

Trong kinh không có dạy, nhưng chúng ta biết rằng có bài kinh, đức Phật nhắc như thế này: "Do vậy, này các Thầy Tỳ kheo. Nếu các Thầy muốn tu tập với tưởng nhàm chán, đối với các pháp không nhàm chán". Nghĩa là bây giờ mình không nhàm chán về cái ăn, mà mình muốn nhàm chán cái ăn đó thì mình tưởng nó bất tịnh hoặc mình tưởng nó thiu thối. Rồi mình tác ý theo câu đó ra, "Thì Định Niệm Hơi Thở vô, hơi thở ra; hơi thở vô, hơi thở ra này cần phải được khéo tác ý".

Các con thấy không? Mình đặt ra câu tác ý chứ không phải tự nó có câu đó. Mình khéo léo mình đặt ra để làm cho mình nhàm chán. Nhưng trong bài Định Niệm Hơi Thở không có câu nói nhàm chán đó. Nhưng ở trong bài kinh, đức Phật xác định lợi ích rất lớn của hơi thở là do chúng ta khéo tác ý câu đó cho nó phù hợp.

Bởi vì có người thì người ta không tham ăn, còn mình thì mình còn tham ăn.

Thí dụ mình ăn ngày một bữa, sáng nó đói bụng quá, nó muốn ăn. Do đó mình biết tâm mình nó chưa nhàm chán cho nên nó còn đói. Vậy mình muốn khắc phục được để mình ăn ngày một bữa thì mình nên dùng câu tác ý đó ra. Nương vào hơi thở mà tác ý thì mình có lợi ích là nó sẽ nhàm chán.

(02:41) Đó là cái ý của đức Phật muốn nói trong câu này. Chúng ta biết rằng Thầy không phải tự đặt ra. Mà chính đức Phật đã xác định để chúng ta biết cách thức, chúng ta tự trạch pháp, tự chọn lấy một câu pháp tác ý. Để rồi chúng ta thực hiện trên Định Niệm Hơi Thở.

Cho nên tùy theo, trước khi tu Định Niệm Hơi Thở, Thầy muốn nhắc để cho các con thấy rằng mình phải thiện xảo, khéo léo. Đức Phật thường nhắc nhở là mình tu tập là phải thiện xảo.

Cho nên trong khi cái tâm của mình đang ở trong một trạng thái nào đó mà muốn cho cái trạng thái đó nó phải đẩy lui. Nó không có còn ở trong tâm của mình nữa thì mình khéo léo trạch pháp cái câu đó ra. Cái câu tác ý đúng tâm trạng của mình.

Thí dụ như bây giờ Thầy đang có sự buồn phiền hay giận hờn. Ở trong bài Định Niệm Hơi Thở, đức Phật có dạy chúng ta:

"Quán ly sân tôi biết tôi hít vô, quán ly sân tôi biết tôi thở ra". Đó là cái căn bản, nó có sẵn rồi.

Còn cái không có sẵn ở trong những đề mục này, thì chúng ta tự trạch pháp ra. Nó cũng được chứ đâu phải không.

Do bài kinh này đức Phật đã dạy chúng ta tự trạch pháp ra câu tác ý. Chọn lấy một câu cho phù hợp thì chúng ta sẽ tác ý.

Vì vậy, Thầy nói Định Niệm Hơi Thở có vô lượng câu tác ý. Tùy theo đặc tướng của chúng ta mà chúng ta trạch ra cái câu đó. Để giúp cho chúng ta đẩy lui được những chướng ngại, những cái không nhàm chán ở trên thân và tâm của chúng ta.

Để làm cho chúng ta nhàm chán, chúng ta trở thành chủ động điều khiển mọi cái, Thầy muốn nhắc nhở như vậy là cái thiện xảo khéo léo của các vị sau này. Quý vị tu thì quý vị hãy khéo léo, thiện xảo mà tác ý ra. Tùy theo tâm trạng của mình lúc bấy giờ bị chướng ngại gì thì mình nên thiện xảo khéo léo.

Cho nên trong bài này, đức Phật không phải dạy đơn giản mà đức Phật có nói rất nhiều:

"Do vậy này các Thầy Tỳ kheo. Nếu các Thầy muốn tu tập với tưởng nhàm chán đối với các pháp không nhàm chán". Nghĩa là mình ăn mình không nhàm chán. Mình ngủ mình cũng thích ngủ nè, ăn mình cũng còn thích ăn nè, giận hờn mình còn thích giận hờn nè. Ham muốn mình còn thích ham muốn nè, thì mình phải tác ý một cái tướng khác cái tướng đó. Nó trở thành một câu tác ý “thì Định Niệm hơi thở vô - hơi thở ra này cần phải được khéo tác ý”. Nó có lợi ích rất lớn cho sự tu tập của mình. Đó thì đó là những điều kiện đức Phật nhắc nhở rất nhiều.

Thí dụ như mình muốn ly dục, ly ác pháp. Ở đây có câu như thế này để thấy Định Niệm Hơi Thở rất quan trọng:

"Do vậy này các Thầy Tỳ kheo, nếu các Thầy mong rằng ly dục, ly ác pháp. Các Thầy sẽ chứng đạt an trú thiền thứ nhất, một trạng thái hỷ lạc do ly dục sanh có tầm, có tứ, thì Định Niệm Hơi Thở, hơi thở vô, hơi thở ra này cần phải được tác ý".

(05:30) Đó rõ ràng là đức Phật dạy, bây giờ mình muốn ly dục, ly ác pháp thì mình cũng ở trong cái đề mục này. 18 đề mục này đâu có dạy chúng ta ly dục, ly ác pháp đâu, nhưng mà ở trong này đức Phật dạy mình muốn ly dục, ly ác pháp phải tác ý ly dục, ly ác pháp. Để rồi mình sẽ nương vào hơi thở thì tâm của mình nó cũng sẽ được ly dục.

Cho nên đây là bài kinh mà đức Phật đã giảng dạy, chứ không phải là Thầy tự đặt ra. Đây là điều đức Phật đã dạy:

"Này các Thầy Tỳ kheo. Nếu các Thầy Tỳ kheo muốn rằng, mong rằng làm cho tịnh chỉ tầm tứ. Tôi sẽ chứng đạt và an trú thiền thứ hai. Một trạng thái hỷ lạc do Định sanh, không tầm, không tứ. Nội tĩnh nhất tâm, thời Định Niệm Hơi Thở ra vô này cần phải khéo tác ý".

Các con thấy nghĩa là mình muốn nhập một định nào hoặc là muốn làm cái gì thì phải khéo tác ý trước khi mình nhập định đó. Cái tác ý đó sẽ giúp cho chúng ta vào cái định đó. Cho nên ở đây thậm chí từ định Sơ Thiền rồi định Nhị Thiền như hồi nãy Thầy đọc cho nghe đó. Đó là định Nhị Thiền rồi kế là định Tam Thiền và đến Tứ Thiền cũng đều phải tác ý trên hơi thở để mà vào.

Mình thấy Định Niệm Hơi Thở quan trọng đến cái mức độ đó. Nhưng mà Thầy chưa có giảng về cách thức để chúng ta nhập Nhị Thiền hoặc là Tam Thiền, Tứ Thiền.

Bởi vì trình độ chúng ta Sơ Thiền ly dục, ly ác pháp chưa xong thì chúng ta còn biết bao nhiêu điều cần chúng ta dọn. Cho nên vì vậy nói cho rộng ra thì chúng ta thấy đều hoàn toàn ở trên hơi thở chúng ta mà đi vào trong những cái định. Nhập vào những cái định bằng phương pháp tác ý. Như Lý Tác Ý.

(07:09) Không có pháp Như Lý Tác Ý thì chúng ta không bao giờ nhập được.

Đây là một bài mà đức Phật đã giảng ở trong kinh Trung Bộ rất rõ ràng và cụ thể mà Thầy đã ghi chép lại từ rất lâu. Đến hôm nay vẫn còn những lợi ích rất lớn. Thầy mong rằng Thầy đem ra giảng dạy để thấy Định Niệm Hơi Thở là một sự quyết định cho cuộc đời tu hành của chúng ta.

Hôm nay, đầu tiên Thầy xin nhắc nhở những đề mục ở trong này nó là cái cơ bản để chúng ta biết, chúng ta tu tập.

Mỗi một đề mục tu tập phải có kết quả. Chứ không phải bây giờ chúng ta: “Hít vô thở ra, biết hít vô thở ra”. Rồi tới đề mục thứ 2 “Hít vô dài tôi biết tôi hít vô dài. Thở ra dài tôi biết tôi thở ra dài”.

Sau một thời gian tu tập 30 phút như vậy mà cứ liên tục, liên tục 18 đề mục là tu sai, không có đúng.

Cho nên chúng ta phải biết áp dụng và phải biết cách tu tập. Bây giờ chúng ta là người đang tu tập pháp Định Niệm Hơi Thở thì chúng ta phải tu tập như thế nào?

Đầu tiên đề mục thứ nhất là tập nhiếp phục tâm mình trong hơi thở. Nhiếp phục tâm mình trong hơi thở. Làm sao cho tâm mình nó nhiếp phục được vào trong hơi thở. Đó là cái đề mục thứ nhất:

"Hít vô tôi biết tôi hít vô, thở ra tôi biết tôi thở ra".

Trước khi chúng ta hít vô thở ra thì chúng ta lại nhắc tâm của mình. Dùng ý thức của mình dẫn tâm của mình đi vào chỗ hơi thở ra, hơi thở vô. Và đồng thời nếu chúng ta cứ biết thở ra thở vô mà không tác ý, thì hơi thở ra, hơi thở vô chúng ta chỉ còn cái biết của nó, là cái biết của tưởng; chứ không phải cái biết của ý thức nữa.

Mà mục đích của chúng ta ở đây là tạo cái lực của ý thức; chứ không phải để cho biết hơi thở ra vô.

Với một cách tập trung, gom tâm vào hơi thở ra vô như vậy chúng ta sẽ đi nhầm vào những loại thiền của ngoại đạo. Nó không giúp cho chúng ta đạt được gì; mà đưa chúng ta đi vào những Thiền Định tưởng. Nó làm chúng ta sai.

(09:06) Bởi vì mục đích của chúng ta là giúp cho chúng ta tỉnh thức ở trên hơi thở; để chúng ta tỉnh thức, biết áp dụng vào sự sống của chúng ta hàng ngày.

Tỉnh thức trong những ác pháp và trong thiện pháp. Để làm gì?

Để chúng ta ngăn và diệt các ác pháp và tăng trưởng thiện pháp. Đó là những điều chúng ta cần phải hiểu. Chứ nếu chúng ta không hiểu, chúng ta chỉ sai một chút xíu là chúng ta bị ức chế tâm. Đi vào chỗ không niệm, không niệm tức là ý thức không khởi niệm ra nữa. Do đó chúng ta sẽ sai.

Cho nên đức Phật nói: "Còn tầm, còn tứ, tức là chúng ta ly dục, ly ác pháp. Mà tầm tứ chúng ta còn chứ không phải diệt". Cho nên cái niệm trong đầu chúng ta phải vẫn còn có chứ không thể mất được.

Mục đích chúng ta trong đề mục đầu tiên của Định Niệm Hơi Thở là nhiếp phục tâm của mình trong hơi thở. Nhưng không được mất ý thức. Đó là một điều kiện cần thiết để chúng ta hiểu.

Nếu mà chúng ta để mất ý thức, coi như bây giờ chúng ta hít vô thở ra, mà cứ ngồi đây khoảng độ nửa tiếng đồng hồ hoặc là 10 phút thôi; biết hơi thở ra vô mà ý thức của chúng ta hoàn toàn không có tác ý ra; thì như vậy là ý thức bị chìm và cái mà chúng ta đang biết đó là tưởng thức chúng ta, chứ không phải là ý thức.

Chúng ta lầm rằng ý thức chúng ta đang biết hơi thở ra vô. Nhưng sự thật, đó là tưởng thức của chúng ta chứ không phải ý thức.

Bởi vì ý thức nó luôn luôn hoạt động, khởi niệm. Nó luôn luôn hoạt động, nó có tư duy.

Còn cái ý thức chúng ta, mà nó không hoạt động, không khởi niệm, không tư duy, không cái gì hết. Nó chỉ biết một cái duy nhất thì không phải có nghĩa là cái ý thức của chúng ta biết. Nó là tưởng thức.

Chúng ta hay lầm lạc cái chỗ biết này và cái chỗ biết kia. Ý thức của chúng ta thì nó luôn luôn hoạt động. Cho nên trong khi chúng ta ngồi im chút là có những cái niệm khởi ra. Đó là ý thức chúng ta hoạt động.

(11:05) Còn nếu mà ý thức chúng ta không hoạt động thì chúng ta ngồi im mà nó im lìm, nó không có khởi một niệm gì hết. Chúng ta không ngờ là chúng ta có cái niệm - cái ý thức thanh tịnh của chúng ta. Nhưng không ngờ là tưởng thức nó lại xen vô cái ý thức thanh tịnh của chúng ta. Không hay chút nào hết.

Cho nên ý thức chúng ta vốn là động chứ không thể nào là tịnh được. Vì vậy, khi tâm nó tỉnh, lúc bấy giờ tâm nó phải ly dục, ly ác pháp thì ý thức nó mới thanh tịnh. Còn cái tâm mà chưa ly dục, ly ác pháp thì hoàn toàn nó phải động.

Mà sự thật chúng ta xét coi cái tâm mình có ly dục, ly ác pháp không?

Nó còn ham ngủ thì làm sao gọi nó ly, nó còn ham ăn làm sao gọi nó ly. Phải không? Nó còn lười biếng làm sao gọi nó ly. Cho nên nó chưa ly. Cho nên nó chưa thanh tịnh. Vì vậy mà biết rằng nếu ý thức của chúng ta không động là nó bị tưởng. Các con hiểu rõ chứ.

Thầy nói như vậy là quá rõ ràng rồi. Vì vậy chúng ta biết tâm mình chưa ly dục, ly ác pháp, thì ý thức của chúng ta chưa có thanh tịnh được. Cho nên nó còn động.

Mà nó không động. Bây giờ ngồi đây mà chúng ta biết hơi thở ra vô. Duy nhất có cái hơi thở ra vô mà nó không có còn nghĩ niệm gì hết thì rõ ràng là cái ý thức của chúng ta không có hoạt động rồi.

Nó chưa thanh tịnh mà tại sao nó im lặng đây? Nó chưa thanh tịnh mà im lặng là phải có một cái ý khác, chứ không phải là nó nữa. Các con hiểu điều đó. Cho nên vì vậy chúng ta phải rõ ràng, phải phân biệt rõ ràng được cái này, chứ không khéo chúng ta lọt vào tưởng mà không hay.

(12:27) Cũng như bây giờ các con đi kinh hành này, mà các con thấy cái đầu các con là cái ý thức không có khởi niệm nữa. Con không tác ý nữa và các con cứ đi, đi mà nó cứ biết đi. Nó không khởi niệm nào nữa hết, coi chừng sai, lọt vào Thiền Định của tưởng. Nó không có đúng đường lối của đạo Phật.

Bởi vì mình xét tâm mình chưa thanh tịnh mà, chưa ly dục, ly ác pháp mà. Tại sao nó lại có trạng thái im lặng như vậy?

Mình cho nó là ý thức thanh tịnh thì sao được. Bởi vì nó còn tham ăn nè, nó còn tham ngủ nè, nó còn hôn trầm, thùy miên nè. Như vậy rõ ràng nó chưa ly dục, ly ác pháp. Tại sao nó lại thanh tịnh như vậy thì cái gì mà thanh tịnh đây? Chúng ta phải đặt câu hỏi với nó.

Chúng ta đặt câu hỏi với nó thì chúng ta sẽ trả lời được câu hỏi đó. Như vậy khi nào thì ý thức thanh tịnh? Lúc tâm chúng ta ly dục, ly ác pháp thì nó mới bất động. Tức là nó không khởi niệm nữa. Đó là ý thức thanh tịnh.

Lúc nó sẽ thanh tịnh, nó ở đâu?

Nó thanh tịnh không có nghĩa là nó ngồi trơ trơ. Nó hoàn toàn không có một đối tượng gì. Cho nên đức Phật nói: "Tâm định trên thân". Tức là ý thức của chúng ta định trên cái thân của nó. Tức là nó phải biết cái thân của nó. Chứ hoàn toàn nó không có một niệm phóng dật.

Nó biết cái thân của nó như thế nào?

Nó phải biết hoạt động của thân. Nếu mà ngồi bất động như thế này thì cái hơi thở nó phải ra vô. Do đó nó phải biết hơi thở. Cái tâm nó thanh tịnh rồi. Tức là ý thức chúng ta thanh tịnh rồi, thì hoàn toàn nó không phải ở trong cái “Không” được. Nó phải ở trong cái động. Bởi vì nó thanh tịnh.

(13:59) Bởi vì vốn nó là vốn động. Vốn ý thức chúng ta là vốn động. Cho nên khi mà nó tịnh, nó phải tịnh trên cái động của thân. Chứ nó không phải tịnh trong cái tịnh nữa. Vì vậy mà đức Phật nói: "Tâm định trên thân". Tức là nói cái tâm nó phải biết cái thân của nó đang hoạt động cái gì.

Mà cái thân nó tịnh, tức là nó định luôn thì nó không còn thở nữa. Tức là tâm định và thân định. Hai cái này định thì nó là Tứ Thiền.

Nhưng chúng ta biết rằng khả năng nhập Tứ Thiền chúng ta chưa có. Bởi vì khi mà có được khả năng nhập Tứ Thiền, chúng ta phải có Bảy giác chi - bảy trạng thái Bồ Đề, chúng ta mới nhập được. Tức là chúng ta phải có Trạch Pháp Giác Chi…​; Dục Như Ý Túc…​ nghĩa là chúng ta muốn cái gì thì nó phải làm được cái nấy. Do đó, chúng ta mới nhập được Tứ Thiền.

Vì vậy, tâm định trên thân, mà thân định trên tâm. Hai cái này nó mới định trên sự Bất Động mới được.

Còn bây giờ chúng ta còn cái thân thở ra thở vô thì tâm chúng ta có định thì nó phải định trên hơi thở. Chứ không thể nào định chỗ khác được. Hoặc là thân của chúng ta đi tới, đi lui như thế này thì nó phải định trên thân hành của nó, tức là trên cái bước đi của nó, chứ không thể nào khác hơn được. Hoặc là cái tay của Thầy đưa ra, đưa vô như thế này thì cái tâm của Thầy sẽ định trên hành động đưa tay ra vô. Như thế gọi là định trên thân hành của nó.

Vì vậy mà chúng ta tu tập. Chúng ta thường thường trong định Chánh Niệm Tỉnh Giác, đức Phật dạy chúng ta đi kinh hành; trong Định Niệm Hơi Thở thì dạy chúng ta nương vào hơi thở. Mục đích để chúng ta nhiếp phục nó vào đó. Để sau này nó sẽ định ở trên đó.

Cho nên nó không được mất. Dìm mất hơi thở khi chúng ta tu tập là sai, lọt vào tưởng. Đến khi đó chúng ta không thấy hơi thở nữa, tức là tâm nó sẽ lọt vào tưởng định rồi, Không Tưởng rồi. Nó lọt vào tâm không rồi.

Đó là trạng thái của tưởng. Chứ không phải trạng thái ý thức của chúng ta thanh tịnh. Đó là những cái mà chúng ta phân biệt được. Để mà chúng ta hiểu được cách thức chúng ta tu tập.